Epikureizm, szkoła filozoficzna założona przez samego Epikura w IV wieku p.n.e., jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych, a zarazem fascynujących nurów w historii filozofii. Ta grecka doktryna była rewolucyjna dla swoich czasów, ze swoją nieortodoksyjną koncepcją szczęścia, przyjemności i etyki. Weźmy jednak rzut oka na clou epikureizmu – co sprawiło, że ta filozofia była tak wyjątkowa, w jaki sposób rozwijała się i jakie zdobyła miejsce w historii myśli filozoficznej?

Zobacz także: Czym zajmuje się filozofia?

Pochodzenie i rozwój epikureizmu

Nomen omen – Epikureizm wywodzi się od nazwiska twórcy – Epikura. Rodzime dzieło tego filozofa przypadło na okres hellenistyczny. W ramach swojej szkoły, nazywanej Ogrodem, Epikur tworzył i kształtował swoją filozofię, odnawiającą wielowiekowe idee atomizmu i hedonizmu, sprzed tysiącleci. Najważniejszym jednak podsumowaniem jego nauki była zasada, do której sprowadzał całą etykę – jest nią dążenie do eudajmonii, czyli dobrego życia, przepełnionego trwałym i stabilnym szczęściem.

Centralne koncepcje filozofii Epikura

Epikureizm opierał się na trzech kluczowych założeniach.

1. Przyjemność jako najwyższe dobro – Epikureizm promował ideał życia, w którym optymalna ilość przyjemności połączona jest z minimalnym cierpieniem. Nie chodziło tutaj jednak o przyjemności cielesne czy konsumpcję, ale o harmonię i równowagę duszy, jaką można osiągnąć poprzez unikanie niepotrzebnego strachu i napięcia oraz umiar w zaspokajaniu potrzeb.
2. Materializm – Epikur zakładał, że rzeczywistość składa się wyłącznie z tkanki materialnej, co prowadziło go do negowania istnienia nieśmiertelnej duszy i stanowiło odważne zaprzeczenie tradycyjnej metafizyki.
3. Nihilizm deterministyczny – Epikur należał do tych filozofów, którzy uznawali, że wszystko w uniwersum jest z góry ustalone i niczego nie można w nim zmienić.

Warto pamiętać, że epikureizm to nie tylko filozofia przyjemności i zmysłów, ale przede wszystkim wezwanie do umiarkowania, mądrości i samoświadomości.

Relacje epikureizmu z innymi szkołami filozoficznymi

Epikureizm był niewątpliwie szkołą kontrowersyjną i to zarówno dla współczesnych Epikura, jak i dla późniejszych filozofów. Na gruncie filozofii greckiej zderzał się z ideami stoików, którzy ceniąc cnotę ponad wszystko, odrzucali idee przyjemności jako najwyższego dobra. Konflikt ten trwał przez wieki, dochodząc do szczytu w okresie rzymskim.

Wpływ epikureizmu na współczesną myśl i kulturę

Wielu myślicieli współczesnych czerpało z epikureizmu, a wpływ jego idei jest widoczny zarówno w filozofii, jak i w kulturze masowej. To epikurejski hedonizm i atomizm zainspirowały wielu filozofów nowożytnych, takich jak Jeremy Bentham, Karl Marx, czy Thomas Jefferson. W filozofii XX wieku, np. w myśli Michela Foucaulta, odnajdujemy rozważania na temat „dbałości o siebie” nawiązujące do epikurejskiego ideału życia. Z kolei w popularnej kulturze obrazy „dobrego życia” pełnego przyjemności, ale i swiadomej umiarkowania, codziennie spotykamy w mediach, reklamie czy filmach.

Samo życie Epikura, pełne skromności i poświęcenie dla filozofii, stanowi dowód na to, że epikureizm nie równa się hedonizmowi rozumianemu jako pochłanianie przez zmysły jak największej ilości doznań. To raczej mądra filozofia życia, która pomaga zrozumieć, jak dobre może być życie, gdy nauczymy się cieszyć małymi przyjemnościami i unikać niepotrzebnego cierpienia.